میلگرد بستر چیست و چه کاربردی دارد؟ (راهنمای جامع برای مهندسان و مجریان پروژه‌های ساختمانی)

در این مقاله از مجله تهران سازان قصد داریم به طور تخصصی و جامع به موضوع «میلگرد بستر» بپردازیم؛ یکی از اجزای کلیدی و در عین حال کمتر شناخته‌شده در صنعت ساختمان‌سازی مدرن. اگر در پروژه‌های بنایی، دیوارچینی یا بازسازی فعالیت دارید، آشنایی با میلگرد بستر و روش‌های صحیح استفاده از آن می‌تواند کیفیت و ایمنی سازه شما را به شکل قابل توجهی افزایش دهد.

میلگرد بستر چیست؟

میلگرد بستر (Bed Joint Reinforcement) نوعی شبکه فولادی است که در لایه‌های افقی دیوارهای بنایی نصب می‌شود تا مقاومت کششی و برشی دیوار را تقویت کند. این میلگرد معمولاً از دو یا چند مفتول فولادی موازی تشکیل شده که با مفتول‌های عرضی نازک‌تر به یکدیگر جوش داده می‌شوند.
هدف اصلی استفاده از آن، افزایش مقاومت دیوار در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله یا نشست سازه است.

ترکیب و جنس میلگرد بستر

• فولاد سیاه (Plain Steel): برای پروژه‌های داخلی و کم‌ریسک.
• فولاد گالوانیزه گرم (Hot-dip Galvanized): مقاوم در برابر رطوبت و خوردگی.
• استنلس استیل (Stainless Steel): برای محیط‌های مرطوب یا خورنده مانند شمال ایران یا مناطق ساحلی.

مزایای استفاده از میلگرد بستر در دیوارهای بنایی

استفاده از میلگرد بستر در دیوارچینی تنها یک الزام آیین‌نامه‌ای نیست، بلکه مزایای فنی و اقتصادی قابل توجهی دارد:

• افزایش مقاومت دیوار در برابر زلزله
• جلوگیری از ترک‌های افقی و عمودی
• بهبود عملکرد سازه در برابر نشست‌های جزئی
• کاهش نیاز به وال‌پست‌های سنگین و پرهزینه
• اجرای سریع‌تر نسبت به سیستم‌های قدیمی تقویتی

استانداردهای تولید و اجرای میلگرد بستر در ایران

در ایران، تولید و نصب میلگرد بستر باید بر اساس استانداردهای زیر انجام شود:

همان‌طور که در سایت The Masonry Society آورده شده

“Bed joint reinforcement enhances the tensile and shear capacity of masonry walls, significantly reducing crack propagation and improving lateral load resistance.”

ترجمه:
میلگرد بستر باعث افزایش ظرفیت کششی و برشی دیوارهای بنایی می‌شود و به‌طور قابل‌توجهی از گسترش ترک‌ها جلوگیری کرده و مقاومت دیوار در برابر نیروهای جانبی را بهبود می‌دهد.

نحوه اجرای صحیح میلگرد بستر

اجرای درست میلگرد بستر تأثیر مستقیمی بر عملکرد سازه دارد. مراحل اصلی نصب عبارت‌اند از:

آماده‌سازی سطح

قبل از قرار دادن میلگرد بستر، سطح رج دیوار باید تمیز، یکنواخت و بدون ملات اضافی باشد. هرگونه پستی‌بلندی موجب ایجاد فاصله و کاهش چسبندگی می‌شود.

قرار دادن میلگرد بستر

میلگرد باید دقیقاً در وسط ضخامت دیوار و در رج‌های مشخص قرار گیرد. حداقل پوشش ملات روی میلگرد باید ۱ سانتی‌متر باشد تا از خوردگی آن جلوگیری شود.

فواصل استاندارد

طبق مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان، فاصله بین دو رج میلگرد بستر نباید بیش از ۴۰ سانتی‌متر (معادل ۵ رج آجر) باشد.

اتصال میلگردها

در محل تلاقی دو دیوار، میلگردها باید به‌صورت ضربدری یا با خم ۹۰ درجه در هم قفل شوند تا انتقال نیرو به‌صورت پیوسته انجام گیرد.

ترفندهای اجرایی میلگرد بستر

• از میلگرد بستر با پوشش گالوانیزه گرم در مناطق مرطوب استفاده کنید.
• میلگرد را با قیچی مخصوص فولاد برش دهید، نه با سنگ فرز، تا پوشش گالوانیزه آسیب نبیند.
• در دیوارهای بلند، میلگرد را تا انتهای دیوار امتداد دهید تا در محل بازشوها عملکرد سازه‌ای حفظ شود.
• هنگام ملات‌ریزی، میلگرد باید کاملاً در ملات غوطه‌ور شود تا از تماس مستقیم با هوا جلوگیری گردد.

تفاوت میلگرد بستر با وال پست

در حالی‌که وال‌پست برای تقویت کل دیوار از نظر باربری و مقاومت جانبی به کار می‌رود، میلگرد بستر عملکردی موضعی دارد و درون ملات بین رج‌های دیوار قرار می‌گیرد.
در پروژه‌های مدرن، ترکیب این دو سیستم باعث حداکثر پایداری دیوار می‌شود.

اشتباهات رایج در استفاده از میلگرد بستر

• استفاده از میلگرد بستر بدون پوشش ضدزنگ در مناطق مرطوب
• نصب در فاصله‌های بیش از حد مجاز
• استفاده از سیم جوش ضعیف در محل اتصال مفتول‌ها
• عدم رعایت طول همپوشانی در محل اتصال دو میلگرد (حداقل ۳۰ سانتی‌متر)
• نصب میلگرد در بیرون از ضخامت ملات (در تماس با آجر)

تجربه شخصی از اجرای میلگرد بستر در پروژه واقعی

در پروژه‌ای مسکونی در منطقه دماوند، تیم اجرایی تهران سازان هنگام اجرای دیوارهای بلوکی با ارتفاع ۳.۵ متر از میلگرد بستر گالوانیزه استفاده کرد. پس از اتمام ساخت، در طول ۲ سال هیچ ترک قابل مشاهده‌ای در سطح دیوارها ایجاد نشد. در مقابل، دیوار مشابه در فاز بعدی که بدون میلگرد بستر اجرا شده بود، پس از چند ماه ترک‌های افقی و عمودی نمایان کرد.
این تجربه نشان داد که حتی در دیوارهای غیر باربر نیز، میلگرد بستر نقش حیاتی در کنترل تنش‌های حرارتی و نشست دارد.

محاسبه مقدار میلگرد بستر مورد نیاز

برای محاسبه مقدار مورد نیاز، می‌توان از فرمول ساده زیر استفاده کرد:

طول کل میلگرد بستر (متر) = (ارتفاع دیوار / فاصله بین رج‌ها) × طول دیوار

به‌عنوان مثال، برای دیواری به ارتفاع ۳ متر و طول ۵ متر با فاصله رجی ۴۰ سانتی‌متر:

(۳ ÷ ۰.۴) × ۵ = ۳۷.۵ متر میلگرد بستر نیاز است.

قیمت میلگرد بستر و عوامل مؤثر بر آن

قیمت میلگرد بستر بسته به نوع فولاد، پوشش گالوانیزه، ضخامت مفتول و برند تولیدکننده متغیر است.

نکته: نوسانات بازار آهن‌آلات ممکن است بر این قیمت‌ها تأثیر بگذارد.

بررسی عملکرد میلگرد بستر در زلزله

مطالعات لرزه‌ای نشان داده‌اند که وجود میلگرد بستر در دیوارهای بنایی، گسترش ترک‌ها را تا ۴۰٪ کاهش داده و باعث حفظ انسجام دیوار در زمان ارتعاشات شدید می‌شود.
در مناطقی با خطر لرزه‌خیزی بالا مانند تهران، تبریز و کرمان، استفاده از میلگرد بستر دیگر یک انتخاب نیست؛ بلکه یک ضرورت ایمنی است.

جمع‌بندی نهایی

میلگرد بستر یکی از مؤثرترین و اقتصادی‌ترین روش‌ها برای تقویت دیوارهای بنایی است. این المان ساده، در صورت اجرا و نگهداری صحیح، می‌تواند عمر مفید دیوار را افزایش دهد، خطر ترک را کاهش دهد و ایمنی سازه را در برابر زلزله بالا ببرد.
بنابراین پیشنهاد تهران سازان به تمام مجریان، پیمانکاران و مهندسان ناظر این است که نصب میلگرد بستر را در تمامی دیوارهای غیرسازه‌ای نیز به‌عنوان بخشی از طراحی مقاوم در برابر زلزله در نظر بگیرند.

سوالات متداول درباره میلگرد بستر

میلگرد بستر در چه نوع دیوارهایی استفاده می‌شود؟
در دیوارهای آجری، بلوک سیمانی، AAC، سفالی و هر نوع دیوار بنایی که نیاز به تقویت دارد.

آیا استفاده از میلگرد بستر اجباری است؟
بله، طبق مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان، برای دیوارهای بلندتر از ۲ متر استفاده از آن الزامی است.

میلگرد بستر بهتر است در چند رج یک‌بار اجرا شود؟
در هر ۴ تا ۵ رج آجر یا بلوک، یعنی تقریباً هر ۴۰ سانتی‌متر یک‌بار.

آیا می‌توان از میلگرد بستر در دیوار گچی استفاده کرد؟
خیر، چون دیوار گچی خاصیت باربری ندارد و میلگرد بستر تأثیری در استحکام آن ندارد.

طول عمر میلگرد بستر چقدر است؟
در صورت استفاده از نوع گالوانیزه و اجرای صحیح، بیش از ۳۰ سال بدون زنگ‌زدگی و افت مقاومت دوام دارد.

تهران سازان، به عنوان مرجع تخصصی آموزش و مشاوره در حوزه ساختمان، همواره تأکید دارد که توجه به جزئیاتی مانند میلگرد بستر، تفاوت میان یک سازه معمولی و یک سازه ایمن را رقم می‌زند.